Wilanów to dzielnica Warszawy położona na lewym brzegu miasta. To jedna z 18 dzielnic Warszawy.

 

Historia pobliskiej Powsiny jest nierozerwalnie związana z historią Wiljanowa. Pierwsze wzmianki o Powsinie pojawiają się w XIII wieku jako osada należąca do Bogusza Mechlavice z rodu Dolivów, wojewody łęczyckiego. W 1258 r. zapisał majątek katedrze włocławskiej, co zostało zatwierdzone przez księcia mazowiecko-czerskiego Siemowita I. W 1283 r. biskup Albert kujawski przekazał majątek kasztelanowi Wisko Mikołajowi z Ciołkowa w zamian za Szawłowice w dekanacie Gniewków.

 

Wilanów był jedną z najstarszych osad w okolicach Warszawy. Do drugiej połowy XVII wieku używano nazwy Milanów. Do 1338 r. wieś Milanowo należała do opactwa benedyktynów w Płocku. W 1338 r. stał się własnością Trojdy, księcia Czerskiego i Sochaczewskiego. Kolejni właściciele Milanova to Milanovski, Leszczyński i Krzycki.

 

W 1398 roku Elżbieta Ciołkowa, wdowa po Andrzeju, kasztelanie czerskim, ufundowała drewniany kościół św. Apostoł Andrzej i św. Elżbieta. Potomkowie Ciołków przyjęli przydomek Powsiński i byli właścicielami wsi do 1677 roku. Następnie sprzedali go Janowi Sobieskiemu, który włączył go do majątku wilanowskiego.

 

W 1580 r. wieś szlachecka Milanowo znajdowała się w powiecie warszawskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego. Na terenie Wilanowej istniała również osada Olęderskie.

 

Pierwotna nazwa brzmiała Milanowo lub Milanów. W dokumentach średniowiecznych występuje kilkakrotnie jako: Myłynów (1350), Milonowo (1377), Milonów (1422), Milonowo (1426). Nazwa pochodzi od imienia osobistego Milon lub Milan, prawdopodobnie wywodzącego się od imion złożonych, takich jak Miloslav, Milobrat. Obecny kształt powstał prawdopodobnie w wyniku spolonizacji zlatynizowanej nazwy rezydencji Villa Nova po jej wybudowaniu w XVII wieku.

 

W 1677 dobra w Milanowie kupił dla Jana III Sobieskiego wojewoda ruski i podskarbi wielki Marek Mączyński. Król zapragnął miejsca godnego europejskiego władcy: pięknie położonej włoskiej willi, zgodnej ze starożytnymi tradycjami, otoczonej ogrodem i wyposażonej w odpowiednio rozbudowane gospodarstwo. Nazwał ten projekt Villa Nova. Tak powstała nazwa dzisiejszej dzielnicy Warszawy: Wilanów.

 

W latach dwudziestych XVIII wieku Powsin i jego okolice kupiła Elżbieta Elena Seniawska. W 1725 roku ufundowała kościół św. ul. Elżbiety, stojącej w centrum Powsina. Nazwy Milanów używano do drugiej połowy XVII wieku.

 

W latach 1730-1733 Wilanów dzierżawił August II Mokna. Następnie dobra wilanowskie przeszły w ręce Czartoryskich, Lubomirskich i Potockich. W bezpośrednim sąsiedztwie wilanowskiej rezydencji znajduje się kościół św. Anny, ufundowany przez księcia Augusta Czartoryskiego w 1772 roku.

 

Pod koniec XVIII wieku proboszcz kościoła św. Elżbiety był Jan Paweł Woronicz. Był inicjatorem powstania w 1810 r. szkoły parafialnej i parafialnego ośrodka dobroczynności. Po upadku powstania styczniowego (1863-1864) dobra powsińskie uzyskały prawa wyborcze i weszły w skład gminy Wilanów.

 

W 1892 r., zgodnie z wolą Aleksandry z Potockich, majątek przeszedł na hrabiego Ksawerego Branitskiego. Wilanów należał do rodziny Branickich od 1892 roku do końca II wojny światowej.

 

W czasie okupacji niemieckiej w Wilanowie Niemcy zorganizowali dwa obozy pracy przymusowej dla ludności żydowskiej i jeńców sowieckich – filię obozu w Beniaminowie.

 

W 1945 roku cały zespół pałacowo-parkowy Wilanowej przeszedł na własność państwa, stając się oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie, które od 1995 roku jest samodzielną placówką jako Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (do września 2013 pod nazwą Muzeum Pałac w Wilanowie).

 

W 1951 Wilanów (wraz z Powsinem) został włączony do Warszawy.

 

W latach 1994-2002 Warszawa-Wilanów (Warszawa-Wilanów) była gminą miejską, która istniała w województwie metropolitalnym warszawskim i województwie mazowieckim. Gmina lokowana była w warszawskiej dzielnicy Wilanów.

 

Gmina Warszawa-Wilanów (Warszawa-Wilanów) została utworzona 19 czerwca 1994 roku w województwie warszawskim.

 

W związku z reformą administracyjną Polski, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r., gmina weszła w skład powiatu warszawskiego w nowo utworzonej guberni mazowieckiej.

 

Gmina Warszawa-Wilanów (Warszawa-Wilanów) została zlikwidowana 27 października 2002 r. (wraz z całym powiatem warszawskim) w związku ze zniesieniem podziału Warszawy na gminy. Ponownie utworzono jedną gminę miejską Warszawy.

 

 

 

Zabytki i ciekawe miejsca w warszawskiej dzielnicy Wilanów:

 

Pałac w Wilanowie

Kościół św. Anny

Kościół św. Elżbiety 

Muzeum Plakatu 

Mauzoleum Stanisława Kostki i Aleksandry Potockich z 1836 r

Meczet przy ulicy Wiertniczej

Rezerwat przyro Morysin

Wyspy Zawadowskie - wyspy na Wiśle i fragmenty wybrzeża

Zespół pałacowo-parkowy w Natolinie

Guchin Gaj

 

 

 

Pałac w Wilanowie:

 

Najsłynniejszy zabytek w Wilanowie, jedna z najciekawszych budowli barokowych w Europie. Zbudowany w latach 1677-1696 dla króla Jana III Sobieskiego według projektu Augustyna Locciego i rozbudowywany przez kolejnych właścicieli Wilanowej.

 

Początkowo była to typowa wiejska rezydencja magnacka w postaci polskiego dworu z alkierzami. W swojej formie z 1696 roku jest charakterystycznym typem wiejskiej rezydencji w stylu barokowym. W latach 1720-1728 dobudowano skrzydła boczne (autor projektu: Giovanni Spazzio, główny architekt Elżbiety Seniavskiej z Lubomirskich).

 

Po śmierci Sobieskiego w 1696 r. pałac był własnością jego synów, a następnie od 1720 r. był rezydencją słynnych rodów magnackich: Seniawskich, Czartoryskich, Lubomirskich, Potockich i Branickich. W latach 1730-1733 pałac był rezydencją króla Augusta II Mocnego. Każda z rodzin dokonywała zmian we wnętrzach pałacu, w ogrodzie iw najbliższym otoczeniu zgodnie z obowiązującą modą i potrzebami.

 

Architektura pałacu jest efektem połączenia sztuki europejskiej ze staropolską tradycją budowlaną. Dekoracja malarska i rzeźbiarska elewacji oraz wnętrz pałacowych gloryfikuje rodzinę Sobieskich i militarne sukcesy króla.

 

Dekoracja stiukowa i malarska pałacu jest dziełem takich artystów jak Józef Szimon Bellotti, Jerzy Semiginovsky-Eleuther, Michelangelo Palloni, Claude Callot, Jan Samuel Mock. Dekoracje na przednich panelach wykonał Francesco Fumo. Ornament regencyjny (lata 20. i 30. XVIII wieku) autorstwa Pietro Innocente Comperettiego.

 

W 1805 r. z inicjatywy ówczesnego właściciela Stanisława Kostki Potockiego w części pałacu utworzono jedno z pierwszych muzeów publicznych w Polsce. Oprócz prezentacji bogatych zbiorów sztuki europejskiej i dalekowschodniej centralna część pałacu poświęcona jest pamięci Jana III i wielkiej narodowej przeszłości.

 

Pałac wraz z otaczającym go parkiem i zabudowaniami, które przetrwały czasy podziałów, wojen i okupacji, zachował swoją wartość historyczną i artystyczną. Jest jednym z najważniejszych zabytków polskiej kultury narodowej.

 

Po wojnie pałac został przekazany państwu. Po starannych pracach konserwatorskich i rewaloryzacyjnych oraz restauracji znacznej części zbiorów wywiezionych przez Niemców, w 1962 roku udostępniono go zwiedzającym.

 

Od 1995 roku pałacem i zespołem pałacowo-parkowym zarządza Muzeum Pałac w Wilanowie.

 

Oprócz zwiedzania wspaniałego pałacu-muzeum można spacerować po ogrodach na jego terenie. Latem kwitną tu kwiaty, liczne żywopłoty, róże. Wiosną kwitną magnolie i liczne krzewy. Zimą ogród zamienia się w Królewski Ogród Światła.

 

 

 

Kościół św. Anny

Dzisiejszy kościół św. Anny już w XIII wieku stała się siedzibą parafii, która przez następne stulecia obejmowała rozległe terytoria, sięgając nawet za Wisłą wsi Wiązowna. Przez Wisłę przepływał bród, prawdopodobnie utrzymywany przez benedyktynów.

 

Już w XIV wieku pierwszy drewniany kościół św. Leonarda, a następnie w XVI w. drewniany, późnogotycki kościół z wydzieloną dzwonnicą.

 

Prawie dwa wieki później, w 1772 roku, drewniany kościół parafialny ustąpił miejsca murowanemu kościołowi św. Ania. Kościół powstał kosztem ówczesnego właściciela Wilanowej, księcia Augusta Adama Czartoryskiego (projekt architekta Jana Kotelnickiego). Obok kościoła wybudowano dom proboszcza.

 

Wnuczka księcia Adama Czartoryskiego, Aleksandra Potocka z Lubomirskich, w latach 1799-1831 ozdobiła kościół wilanowski przedmiotami sztuki sakralnej. Przywieziono je tutaj z kaplicy Kmita na zamku książąt Lubomirskich w Wiśniczu. Jednym z najcenniejszych i zarazem najważniejszych jest obraz „Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny” (namalowany przez włoskiego malarza z XVII wieku). Obraz ten umieszczono w retablo ołtarza głównego.

 

Z inicjatywy Aleksandry Potockiej (w 1816 r.) urządzono cmentarz grobowy z dala od cerkwi. Na środku cmentarza wzniesiono w latach 1823-1826 neogotycką kaplicę-mauzoleum (proj. Christian Piotr Aigner).

 

Swój obecny wygląd kościół zawdzięcza przebudowie przeprowadzonej przez Henryka i Leonarda Marconich. W latach 1857-1870 według ich projektu Aleksandra i August Potoccy przebudowali i rozbudowali istniejący kościół. Kościół otrzymał neorenesansową formę i jest wspaniałą świątynią obok wilanowskiej rezydencji króla Jana III Sobieskiego. Do nawy głównej dobudowano prezbiterium i dwie kaplice: Najświętszej Bogurodzicy i św. Anny. Wzniesiono również kopułę z transeptem. W kaplicy Potockich umieszczono obraz Matki Bożej Łaskawej (dzieło Leopolda Kuperweisera). Są też sarkofagi i epitafia właścicieli Vilanovej, których groby znajdują się w krypcie - pod kaplicą. Rzeźby na fasadzie są dziełem Syrewicza.

 

 

Teren cmentarza przykościelnego otoczono ceglanym płotem z wieńcem kaplic z terakoty na pamiątkę Stacji Męki Pańskiej – pomysł zapożyczony przez Marconiego z jednego z kościołów w Mesynie. Stacje otaczające kościół powstały w latach 1857-1863.

 

Rozbudowa została zakończona, a kościół został konsekrowany w 1870 roku.

 

Podczas I wojny światowej kościół i jego otoczenie zostały zniszczone. W 1916 roku wojska pruskie usunęły okładzinę świątyni – zdarto piękną blachę miedzianą grawerowaną. Kopuła kościoła była doskonałym punktem obserwacyjnym dla wojsk rosyjskich i pruskich w całej dolinie Wisły. Cerkiew była pod ostrzałem artyleryjskim, zwłaszcza od strony zbocza Ursynowa.

 

II wojna światowa przyniosła nowe zniszczenia. We wrześniu 1939 r. w kościół trafiło kilka pocisków armatnich. Kościół został ponownie splądrowany, a okolice zdewastowane (spłonął trofeum króla Jana III, historyczny „namiot Vezyr”). W czasie powstania warszawskiego (1944) kościół został przez Niemców zamieniony na izbę (obóz) dla internowanych, zwłaszcza inteligencji stolicy i okolic.

 

Świątynię zbezcześcili żołnierze niemieccy – rozbito tabernakulum, rozrzucono Najświętszą Eucharystię, splądrowano naczynia liturgiczne. Domy księży zostały zniszczone. Zachowały się jednak dwa dzwony z 1723 i 1777 r., które ukryto w kopułach kościoła przed grabieżami wilanowskimi – zarówno w czasie I wojny światowej (w 1916 r.), jak i przed Niemcami w 1940 r. Obecnie oba dzwony zawieszone są w nowo wybudowanej Dzwonnicy Trzeciego Tysiąclecia.

 

Do 1979 roku świątynia, dom parafialny i tak dalej były zamknięte. „organista” – najstarszy murowany budynek w Wilanowie. Od 1980 r. rozpoczęto gruntowną renowację kościoła i budynków parafialnych. Świątynię i wszystkie budynki pokryto blachą miedzianą. Ukończono budowę domu parafialnego, wybudowano nowy dom katechetyczny, budynki szkolne i kolegiatę. Świątynia i budynki kościelne zostały ozdobione malowidłami i biżuterią.

 

16 października 1998 kościół św. Anny w Wilanowie został podniesiony do rangi kościoła katedralnego Archidiecezji Warszawskiej.

 

 

 

 

Kościół św. Elżbiety 

Kościół św. Elżbiety - kościół parafialny i jednocześnie Sanktuarium Matki Boskiej na Powsinie.

 

Historia kościoła św. Elżbieta na Powsinie zaczyna się w XIV wieku. W 1398 roku Elżbieta Czołkowa, wdowa po Andrzeju Ciołku, kasztelanie czerskim, za radą swoich synów – Wyganda, Andrzeja, Stanisława i Klemensa ufundowała drewniany kościół św. Apostoł Andrzej i św. Elżbieta. Oficjalny akt zatwierdzenia parafii na Powsinie wydano 12 lat później.

 

W 1410 roku biskup poznański Wojciech (Albert) wydzielił z parafii wilanowskiej wsie Powsino, Jeziorna i Lisy, tworząc z niej odrębną jednostkę i przyłączając je do nowego kościoła w Powsinie.

 

Drewniana świątynia została najprawdopodobniej zniszczona podczas potopu szwedzkiego. Drugi, zbudowany na jego miejscu, również był drewniany, najwyraźniej był w złym stanie i nie został ukończony. Dopiero w 1725 r. z fundacji Elżbiety Sieniawskiej z Lubomirskich, ówczesnej właścicielki dóbr wilanowskich, w tym Powsina, zbudowano wspaniały murowany kościół. Jej projektantem był wybitny barokowy architekt Józef Fontana. Ta XVIII-wieczna budowla jest sercem dzisiejszego kościoła, gdyż projektowany przez Fontanę kościół był jednonawowy i znacznie krótszy niż obecnie.

 

W latach 1803-1815 ks. Jana Pawła Woronicza, późniejszego prymasa Królestwa Polskiego.

 

W 1889 r. dzięki staraniom hrabiny Aleksandry Potockiej, która przekazała znaczną część funduszy oraz dzięki ofiarom parafian, kościół, który z biegiem lat stał się za mały dla rozrastającej się parafii, został rozbudowany. Dobudowano nawy boczne, kruchtę i dwie wieże.

 

Kolejną przebudowę wykonano w 1921 r. według projektu architekta Józefa Dziekońskiego. Wtedy to kościół uzyskał swój obecny kształt, rozbudowano wszystkie trzy nawy od strony kruchty, usunięto dwie XIX-wieczne wieże i wzniesiono oddzielną dzwonnicę.

 

W ołtarzu głównym od ponad 300 lat znajduje się obraz Matki Boskiej Pasjonującej, zwanej Powsińską, słynącej łaskami i czczonej przez wiernych.

 

 

 

 

Muzeum Plakatu:

Muzeum Plakatu mieści się w zespole pałacowo-ogrodowym w Wilanowie na miejscu dawnej areny pałacowej, której pamiątką jest fasada budynku muzeum. Został otwarty w 1968 roku i jest oddziałem Muzeum Narodowego. Było to pierwsze tego typu muzeum na świecie.

 

Jego zbiory obejmują około 54 000 dzieł, w tym Polską Szkołę Kolekcji Plakatu, kolekcje plakatu polskiego, amerykańskiego i europejskiego od końca XIX wieku do współczesności, prace Pabla Picassa, Andy'ego Warhola i Stasysa Eidrigevičiusa.

 

 

 

 

Mauzoleum Stanisławy Kostki i Aleksandry Potockich z 1836 r.:

Mauzoleum Potockich (Mauzoleum Potockich) w Wilanowie, symboliczny nagrobek wzniesiony dla Stanisława Kostki Potockiego i jego żony Aleksandry Potockich przez ich syna Aleksandra w pobliżu Pałacu w Wilanowie.

 

Mauzoleum Stanisława i Aleksandry Potockich jest jednym z najcenniejszych zabytków Pałacu w Wilanowie. Nagrobek bez pochówku wzniósł Aleksander Potocki swoim rodzicom i właścicielom Wilanowej na początku XIX wieku. Stanisław Kostka był estetą, miłośnikiem sztuki, zwłaszcza greckiej, jej badaczem i kolekcjonerem. Rozumiał medale i monety, architekturę, kolekcjonował malarstwo i grafikę, lubił historię literatury.

 

Współcześni doceniali jego patriotyzm i zaangażowanie w działalność społeczną, wiedzę i chęć dzielenia się swoim dorobkiem, wytrwałość w upowszechnianiu edukacji, w tym rewolucyjnego myślenia o wychowaniu dziewcząt. W 1805 roku arystokrata i mason udostępnił publiczności zbiory wilanowskie. Stanisław Kostka Potocki był także pisarzem.

 

Aleksandra Potocka z domu Lubomirskaja również dbała o rozwój sztuki i edukacji, była też masonką (wolnomularką). Stanisław Kostka cenił i podziwiał wiedzę swojej żony z zakresu historii i teorii sztuki oraz umiejętność rozpoznawania dzieł.

 

Aleksander Potocki zamówił dla swoich rodziców mauzoleum, które miało podkreślać ich status i zasługi. Mauzoleum to zostało zbudowane w 1836 roku na zlecenie nowego właściciela dóbr wilanowskich, Henryka Makroniego. Rzeźby w tym budynku wykonali w latach 1834-1836 Jakub Tatarkiewicz i Konstanty Hegel (twórca rzeźby Syrenki ze Starego Miasta) z szydłowieckiego piaskowca.

 

Mauzoleum składa się z neogotyckiego baldachimu na szerokim cokole, na którego rogach znajdują się cztery lwy trzymające tarcze z herbami Pilawy Potockiego i drużyny Lubomirskiej. Na umieszczonym pod baldachimem sarkofagu przedstawione są postacie małżonków. Jego boki zdobią płaskorzeźby – są to geniusze śmierci oraz uosobienie zainteresowań i cnót zmarłych.

 

Na cokole znajdują się tablice z inskrypcjami poświęconymi Stanisławowi (po stronie zachodniej) i Aleksandrze (po stronie wschodniej).

 

Mauzoleum jest symboliczne. Kiedy Stanisław Kostka Potocki zmarł w 1821 roku, został pochowany w podziemiach kościoła św. Ania. Trumnę przeniesiono następnie na pobliski cmentarz, gdzie umieszczono ją w neogotyckiej kaplicy zaprojektowanej przez ulubionego architekta Stanisława, Christiana Piotra Aignera. Nie było to jednak ostatnie miejsce spoczynku Potockiego. Po 40 latach trumna ponownie znalazła swoje miejsce w kościele św. Anny, gdzie pozostaje do dziś.

 

W 1965 roku mauzoleum zostało wpisane do rejestru zabytków architektury. W sezonie letnim budynek jest pięknie oświetlony w ramach Wilanowskiego Ogrodu Światła.

 

 

 

 

Meczet przy ulicy Wiertniczej:

Meczet w Warszawie nie jest typowym muzułmańskim domem modlitwy, ale odbudowaną w 1993 roku willą. W jego pomieszczeniach mieszczą się również islamskie instytucje kultury oraz biura Muzułmańskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie. Meczet nie ma minaretu.

 

Pomysł budowy meczetu w Warszawie istniał jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. Inicjatorami budowy meczetu byli polscy Tatarzy. Budynek musiał mieć co najmniej jeden minaret, kopułę oraz przed wejściem tzw. haram z wodą czyli fontanną lub źródełkiem. Główna sala modlitewna miała pomieścić 350 osób. Zaplanowano także galerię dla 100 kobiet. Zwycięski projekt Stanisława Kolendy i Tadeusza Miazka z 1936 roku przewidywał wzniesienie budowli z cebulastą kopułą otoczoną czterema 20-metrowymi minaretami.

 

Ten meczet jest głównym budynkiem modlitewnym warszawskich muzułmanów. Co tydzień polscy Tatarzy, uchodźcy z Czeczenii i imigranci z Bliskiego Wschodu jadą autobusami do Wilanowa na piątkowe modlitwy. Meczet nie jest w stanie pomieścić wszystkich.

 

 

 

 

Rezerwat przyrody Morysin:

Rezerwat przyrody Morysin to krajobrazowy rezerwat przyrody utworzony w 1996 r., położony w Warszawie w dzielnicy Wilanów. Położone jest pomiędzy Jeziorem Wilanowskim, rzeką Wilanówką i Kanałem Sobieskiego na terenie Morysina.

 

W XVII-XVIII wieku Morysin był całkowicie porośnięty lasem, który ze względu na swoje naturalne granice pełnił funkcję rezerwatu. Na pocz.

 

W 1811 r. w parku wzniesiono pałac z rotundą, wzorowany na świątyni Westy w Tivoli, a w 1825 r. wyrocznię, tj. figura pogańskiego bóstwa między dwiema kolumnami. Park ten był połączony z Zespołem Pałacowym w Wilanowskich wodami jeziora i Kanałem Sobieskiego. Wewnątrz parku znajdowały się również kanały, którymi łodzie podpływały do ​​stóp rotundy pałacowej.

 

W połowie XIX wieku w parku wybudowano murowany dom stróża i drewnianą leśniczówkę, a park przebudowano, tworząc modne wówczas kwietniki. W 1846 r. na otwartej przestrzeni na południe od parku (na Polach Morysińskich) wybudowano neogotyckie ceglane bramy, które zamknęły zadrzewioną aleję, położoną wzdłuż osi Pałacu Wilanowskiego.

 

Park służył jako miejsce wypoczynku i wypoczynku dla właścicieli pałacu i ich gości do 1939 roku, kiedy to rozpoczęła się jego ruina. Po 1945 roku park został włączony do Muzeum Narodowego w Warszawie, a od 1995 roku należy do Muzeum Pałac w Wilanowie. W 1973 roku park został wpisany do rejestru zabytków województwa warszawskiego, w 1994 roku dekretem Prezydenta RP uznany za część Warszawy - pomnik historii. Obszar ten jest obecnie niedostępny.

 

Powierzchnia rezerwatu (łącznie z parkiem, północną zatoką Jeziora Wilanowskiego i wyspą na jeziorze) wynosi 53,46 ha.

 

Celem utworzenia rezerwatu jest ochrona obszaru doliny Wisły z lasami tugajowymi i olsowymi z licznymi okazami drzew pomnikowych oraz bogatą florą i fauną.

 

 

 

 

Wyspy Zawadowskie - wyspy na Wiśle i części wybrzeża:

 

Rezerwat Przyrody Wyspy Zawadowskie (Wyspy Zawadowskie) jest rezerwatem przyrodniczo-faunistycznym, utworzonym w 1998 r., położonym w południowej części Warszawy (w dzielnicach Wilanów i Wawer), w gminie Konstancin-Jeziorna oraz w mieście Józefów w pow. województwo mazowieckie. Zajmuje powierzchnię 530,28 ha i obejmuje wyspy i łachy, a także płynące wody Wisły. Od południa graniczy z rezerwatem przyrody Wyspy Świderskie.

 

Celem rezerwatu była ochrona ekosystemów wodnych środkowego koryta Wisły o charakterze naturalnym lub zbliżonym do naturalnego. Stanowi miejsce gniazdowania i żerowania rzadkich gatunków ptaków oraz ostoję zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym. Ponadto obszar ten ma duże znaczenie krajobrazowe.

 

Rezerwat jest włączony do krajowej sieci ekologicznej Econet-Polska.

 

 

 

 

Zespół pałacowo-parkowy w Natolinie:

 

W Wilanowie, na najwyższym i środkowym tarasie doliny Wisły, znajduje się zespół pałacowo-ogrodowy w Natolinie. Zespół pałacowo-parkowy w Natolinie (Park Natoliński) – park położony w Warszawie przy ul. Nowoursynowskiej w rejonie Wilanowa. Park jest zamknięty dla publiczności, z wyjątkiem zorganizowanych spacerów z przewodnikiem.

 

Historia zespołu pałacowo-parkowego w Natolinie sięga czasów panowania Jana III Sobieskiego. Pod koniec XVII wieku Jan III Sobieski założył Królewski Ogród Zoologiczny na terenie Natoliny, przylegającym do rezydencji wilanowskiej. Tutaj polował. W 1730 roku właściciele majątku, Maria i August Czartoryscy, wydzierżawili go dożywotnio następcy tronu polskiego Augustowi II Mocnemu, który przekształcił ogród zoologiczny w miejsce hodowli i polowania na bażanty, stąd nazwa terenu - Bażantarnia, która obowiązywała do początku XIX wieku.

 

Król Saksonii August II przeprojektował zoo według założeń francuskiego baroku, wzorując się na ogrodzie zoologicznym w Wersalu. W 1733 r. majątek wrócił do właścicieli. W 1780 roku książę August Czartoryski rozpoczął budowę rezydencji, wznosząc klasycystyczny pałac z półotwartym salonem z kolumnami według projektu Szymona Bogumiła Zuga. Po śmierci Augusta interes kontynuowała jego córka Elżbieta Lubomirska.

 

W 1799 r. pałac stał się własnością córki Lubomirskiej Aleksandry i jej męża Stanisława Kostki Potockiego.

 

Po ślubie ich syna Aleksandra z Anną Tyszkiewiczowną majątek w Bażantarni w 1805 roku przeznaczono na letnią rezydencję młodej pary.

 

W 1807 r. zmieniono dawną nazwę wsi Bażanteria na Natolin na cześć ich córki Natalii Potockiej, która urodziła się w tym samym roku. W 1808 r. pałac został przebudowany według projektu Petera Aignera. Architekt dobudował także budynek gospodarczy, dozorców i wozownię ze stajnią. Budynek ma zaokrągloną centralną salę, która zajmuje dwa piętra i jest przykryta kopułą wspartą na sześciu kolumnach.

 

W latach 1834-1838 Henryk Marconi przeprowadził kolejną przebudowę. Zaprojektował pomnik-sarkofag Natalii Potockiej, rzeźbiarzem był Ludwik Kaufmann. W parku zbudowano świątynię dorycką, mauretańską bramę i most oraz rzymski akwedukt. Od 1892 r., po śmierci Aleksandry Potockiej (Avgustowej), wdowy po wnuku Stanisława Kostce Potockiego, do 1945 r. pałac należał do rodziny Branickich.

 

W czasie powstania warszawskiego i po jego upadku niemiecki okupant celowo dewastował i rabował najcenniejsze budowle i budowle Natolina. Natoliński Park Historyczny został zaorany rowami, niszcząc wiele jego zabytkowych starych drzew.

 

W 1945 roku Natolin został znacjonalizowany i oddany pod opiekę Muzeum Narodowego w Warszawie. Wkrótce stał się rezydencją Prezydenta RP, a następnie reprezentacyjnym budynkiem Kancelarii Rady Ministrów. Generalne prace konserwatorskie przeprowadzone przez muzeum zlikwidowały skutki wieloletniego spustoszenia i większość zniszczeń wojennych, aw Salonie Otwartym odsłonięto i zabezpieczono zamalowany w XIX wieku plafon Vincenza Brennej. Jednak dziesięć lat później Natolin ponownie zaczął ulegać procesowi szybko postępującej degradacji.

 

Poważne zagrożenie dla wyjątkowych walorów artystycznych, historycznych i krajobrazowych Natoliny przerwała na początku lat 90. decyzja o przekazaniu budynku na cele edukacji europejskiej. Opiekująca się zabytkiem Fundacja Centrum Europejskie Natolin prowadziła prace konserwatorskie i adaptacyjne budynków dawnego zespołu pałacowego, wykorzystując je m.in. na potrzeby Kolegium Europejskiego.

 

Od 1993 roku Natolinie gościły filię Kolegium Europejskiego w Brugii. W tym samym czasie powstało kilka nowych budynków dla nauczycieli i studentów uczelni, administracji, sal konferencyjnych i wykładowych. Forma architektoniczna nowych budynków współgrała z odrestaurowaną zabytkową zabudową.

 

Park można zwiedzać tylko podczas wycieczek organizowanych od wiosny do jesieni przez Centrum Europejskie Natolin.

 

W skład zespołu pałacowo-parkowego wchodzi również utworzony w 1991 r. rezerwat przyrody Las Natoliński z różnorodną roślinnością leśną, drzewami pomnikowymi oraz ciekawą rzeźbą terenu. Najcenniejszym elementem rezerwatu są pozostałości dawnych lasów liściastych, typowych dla doliny Środkowej Wisły.

 

 

 

 

Gucin Gaj:

 

Gucin Gaj został założony w latach 1817-1821 przez Stanisława Kostkę Potockiego jako dodatkowa rezydencja Wilanowa. Nazwa pochodzi od imienia wnuka Stanisława Kostki, Augusta (Gucho) Potockiego.

 

Początkowo zajmował wzgórze przy kościele na Służewie i niewielki teren za stawem, wzdłuż potoku Służewieckiego. Potocki stworzył tę romantyczną rezydencję, wykorzystując istniejący zespół dworski, składający się z pałacyku, stawu pod wzgórzem i zabudowań gospodarczych. Część z nich została przebudowana lub uzupełniona o nowe.

 

Na wzgórzu w pobliżu kościoła św. Katarzyny założono ogród spacerowy, a u podnóża wzgórza założono malowniczy sad. W Gucine, w czasie wolnym od robót publicznych, Potocki oddawał się wypoczynkowi i nauce. Tutaj spędzał całe dnie tworząc i wykańczając wiele dzieł. Tu w święta przyjmował rodzinę i bliskich na wiejską ucztę.

 

Gucin był ogrodem z domem mieszkalnym i małym "gajem" z drzewami różnych odmian, sadzonymi przez sławnych ludzi tamtej epoki. W zagajniku znajdują się tzw. katakumby - romantyczna budowla ogrodowa wzniesiona na przełomie XVIII i XIX wieku na skarpie wiślanej, pomiędzy kościołem św. Katarzyny i wieś Służew. Podziemny ceglany korytarz w kształcie litery U ma sklepienie kolebkowe i długość około 60 m. Wnęki rozmieszczone są symetrycznie po obu stronach korytarza; niektóre z nich mają trzy rzędy. Wejście znajdowało się w pawilonie nieznanego typu. W okresie, gdy tereny te należały do ​​Stanisława Kostki Potockiego, prawdopodobnie gromadzili się tu członkowie loży masońskiej.

 

W latach 1821-1830, czyli już po śmierci Stanisława, jego żona Aleksandra Potocka założyła Guja nad stawem. Był to ogród pamięci poświęcony pamięci Potockiego i jego brata Ignacego, współautorów Konstytucji 3 Maja. Składał się z sarkofagu, obelisków i kamieni z inskrypcjami oraz drzew zasadzonych przez krewnych i przyjaciół obu mężów stanu. Największym i najbardziej okazałym był sarkofag, wzorowany na antycznym grobowcu Scypiona, zbudowany kosztem Aleksandry Potockiej w 1824 roku. Na tym fundamencie zbudowano obelisk zwieńczony marmurową urną.

 

Od lat 30. XIX w. budynek służył jako piwnica gospodarcza; w pobliżu wejścia dobudowano szyb wentylacyjny.

 

Gucin pozostawał w rękach Potockich tylko do 1856 roku. Potem był wynajmowany, stopniowo popadał w ruinę, a także był niszczony przez miejscową ludność. Pawilon z wejściem został całkowicie zniszczony. Zawaliła się również południowo-wschodnia część korytarza oraz większość murów osłaniających wnęki.

 

Próba ratowania obiektu - nie powiodła się budowa stróżówki i nowego ogrodzenia.

 

Największe zniszczenia nastąpiły w latach 1939–1945. Następnie wycięto wszystkie drzewa na wzgórzu i większość drzew w Gaju.

 

W czasach PRL w Gai działało Przedsiębiorstwo Centrali Rybnej.

 

Po wojnie teren Gucin-Gaju został podzielony między ośrodek rybny i sąsiadujący z nim kościół św. Katarzyny.

 

Obecnie budynek jest trudno dostępny i mocno zniszczony. W latach 90. wpisany do rejestru zabytków jako cmentarz. Jest to schronienie i miejsce zimowania nietoperzy. W 2021 roku w ramach działań Wilanowskiego Parku Kulturowego przeprowadzono na zlecenie miasta inwentaryzację korytarza podziemnego za pomocą skanera laserowego.

 

U podnóża klifu znajduje się grupa dębów szypułkowych, które są pomnikami przyrody.